5 – 8 нче сыйныф укучылары өчен парламент дәресе
Тема: Законнар кайда туа

Татьяна Алексеевна Обухова,
Казан шәһәре Совет районы
«90 нчы гимназия»
муниципаль белем бирү учреждениесенең
II квалификация категорияле тарих һәм
җәмгыять белеме укытучысы

Максатлар һәм бурычлар:

• «Конституция», «хакимиятләрне бүлешү принцибы», «президент», «Дәүләт Советы», «депутат» төшенчәләренең мәгънәсен аңлату;
• Россия Федерациясендә һәм Татарстан Республикасында хакимият органнары системасын аңлату һәм тасвирлау;
• законнарга карата ихтирамлылык, закон һәм дәүләт алдында җаваплылык хисләре тәрбияләү хакында уйлану;
• түбәндәге төп күнекмәләр булдыруны дәвам итү:
• анализ ясый һәм чагыштыра белү, эвристик әңгәмәдә һәм дискуссиядә катнашу;
• документлар белән эшләү, текстның асылын аңлату, үзләштерелгән материалны актуальләштерү.

Дәреснең планы:

1. Оештыру.
2. Яңа материалны өйрәнү.
   1. «Конституция» төшенчәсенә билгеләмә.
   2. Россия Федерациясендә һәм Татарстан Республикасында хакимият органнары системасы.
   3. Закон кайда һәм ничек туа?
   4. Депутатлар һәм аларның җәмгыятьтәге роле.
3. Дәрескә йомгак ясау.
4. Өйгә эш.

Дәреснең барышы:

1. Оештыру.
2. Яңа материалны өйрәнү.

Кереш.

Сыйныфка сораулар:

1. Бу риваять нәрсә турында?
2. Риваятьнең төп идеясен атагыз.

Дәреснең темасын, уку нәтиҗәләрен һәм барышын игълан итү.

I. «Конституция» төшенчәсенә билгеләмә.

Укытучы: «Конституция» сүзе сездә нинди ассоциация тудыра?
(Тактада укучылардан алынган җаваплар языла).

Укытучы: Ә хәзер тикшереп карыйк, интуициягә нигезләнеп, «конституция»гә ни дәрәҗәдә төгәл билгеләмә бирә алдык икән һәм иң отышлы билгеләмә кемнеке. Әйдәгез укып карыйк, дәреслек авторы әлеге төшенчәгә нинди билгеләмә биргән икән (96 нчы бит).

Укытучы: «Конституция» термины латин сүзеннән килеп чыккан: constitution – «корылыш, билгеләү, урнаштыру» дигәнне аңлата. Ул җәмгыять һәм дәүләт корылышын, хакимият органнарын төзү тәртибен һәм принципларын, сайлау системасын, гражданнарның төп хокукларын һәм бурычларын билгели.

Аңлату барышында тактада түбәндәге схема эшләнә:
 

II. Россия Федерациясендә һәм Татарстан Республикасында хакимият органнары системасы.

Бирем:

Әйдәгез, аны игътибар белән карыйк, ул схема тәмамланмаган, рәссам, күрәсең, ашыккандыр, аны эшләп бетермәгән.

Алдагы станциядә алган белемнәребезне һәм түбәндәге терминнарны кулланып, ул башлаган эшне тулыландырыйк: Президент, Югары Арбитраж Суды, Федераль Собрание, Югары Суд, Дәүләт Думасы, Хөкүмәт, Федерация Советы, Конституция Суды.
 

Укытучы: Схемага игътибар белән карагыз. Анда безнең Конституциядә хакимиятләрнең бүленеш принцибының беркетелүе ачык күренә (хакимиятнең һәр тармагы үз бурычларын башкара).

– Безнең дәүләттә хакимиятнең нинди өч тармагы бар?
– Сез ничек уйлыйсыз, ни өчен алар аерым-аерым тора?

Чыннан да, хакимиятләрнең бүленеш принцибын гамәлгә ашырып, хакимиятнең төрле тармакларына караган дәүләт органнары, үзара бәйләнештә торып һәм бер-берсен тулыландырып, үз вакаләтләрен мөстәкыйль башкаралар.

Укытучы: Балалар, сез Татарстан Республикасының Россия Федерациясе субъекты булуын беләсез. Аның үзенең хакимият органнары системасы бар. Әйдәгез, Татарстан Республикасы Конституциясе тексты нигезендә «Татарстан Республикасы дәүләт хакимияте органнары» схемасын төзеп карыйк. Безгә бу эштә алдагы тукталышта үзләштергән белемнәребез һәм түбәндәге терминнар ярдәмгә килер: Президент, Дәүләт Советы, Конституция суды, Министрлар Кабинеты.

Фикер алышуны йомгаклап, нәтиҗә ясала.

III. Законнар кайда туа?

Әлеге сорауга җавап табу өчен мин сезгә видеофильм карарга тәкъдим итәм. Ул сезнең өчен бик кызыклы булыр. (Татарстан Республикасы Дәүләт Советы турындагы видеофильм карау).

• «Законнар кайда туа?» дигән сорауга хәзер ничек җавап бирер идегез? (Парламентта).
• Татарстан Республикасы парламенты ничек атала? (Дәүләт Советы).
• Татарстан Республикасы Дәүләт Советын кем җитәкли? (Мөхәммәтшин Фәрит Хәйрулла улы).
• Дәүләт Советының төп бурычы нидән гыйбарәт? (Республика Конституциясен, Татарстан Республикасы законнарын кабул итү һәм аларга үзгәрешләр кертү, аңлатмалар бирү).
• Закон проектларын эшләү өчен оештырылган комитетларны атагыз? (Дәүләт корылышы һәм җирле үзидарә комитеты; Законлылык һәм хокук тәртибе комитеты; Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты; Икътисад, инвестицияләр һәм эшкуарлык комитеты; Бюджет, салымнар һәм финанс комитеты; Социаль сәясәт комитеты; Экология, табигатьтән файдалану һәм аграр мәсьәләләр комитеты).
• Сез нинди законнар беләсез? («Мәгариф турында» Татарстан Республикасы Законы; Татарстан Республикасы Гаилә кодексы; Административ хокук бозулар турында Татарстан Республикасы кодексы; Бюджет кодексы; «Мәдәният турында» Татарстан Республикасы Законы; «Татарстан Республикасы дәүләт символлары турында» Татарстан Республикасы Законы; Сайлау кодексы; Татарстан Республикасы Экология кодексы һәм башкалар).

IV. Депутатлар һәм аларның җәмгыятьтәге роле.

• Балалар, кемнәр алар депутатлар?
• Сез ничек уйлыйсыз, депутат – һөнәрме әллә табигый сәләтме?
• Ничек итеп депутат булырга?
• Ничә яшьтән депутат булып була?

V. Дәрескә йомгак ясау.

Өйгә эш: